Skoliozy są schorzeniem związanym z asymetrią kręgosłupa. Najczęściej pojawiają się w okresie dziecięcym, zwłaszcza przy skoku pokwitaniowym. Zdarzają się też skoliozy wrodzone u niemowlaków lub skoliozy związane z procesem starzenia się i zmian zwyrodnieniowych. Skoliozy powodują nie tylko problem asymetrii tułowia i ustawienia ciała, ale w zaawansowanych przypadkach mogą mieć powikłania związane z układem oddechowym (zniekształcenia klatki piersiowej), naczyniowym, oraz powodować duże problemy bólowe. Odpowiednio szybkie zdiagnozowanie problemu i terapia w większości przypadków wpływa na znaczne zmniejszenie lub zupełne wyeliminowanie problemu.
Definicja skoliozy
Zacznijmy od tego czym jest sama skolioza, bo bardzo często wyobrażenie o skoliozach jest błędne. Skolioza to nie tylko skrzywienie „w bok” czyli w płaszczyźnie czołowej, ale również zaburzenie w płaszczyźnie przednio tylnej – strzałkowej. Skolioza jest więc deformacją trójwymiarową. Oprócz tego, że będziemy mieli bardziej wystające po jednej stronie żebra, albo niżej ustawiony bark, to będą też występować zaburzenia w postaci garbu żebrowego (na plecach wystającego do tyłu) po stronie wypukłej i wgłębienia -zapadnięcia się po stronie wklęsłej.
Jak sprawdzić, czy moje dziecko ma skoliozę?
Początki problemów skoliotycznych często zaczynają się od obserwacji przez rodziców braku symetrii barków, albo „krzywego” stania.
U dzieci z początkami skoliozy możesz zauważyć:
- pochylenie na jedną stronę i nierówne stanie
- nierówne ustawienie barków
- wystające żebra po jednej stronie
- asymetryczne wcięcia w talii
- nierówne lub skręcone ustawienie bioder
- pochylenie głowy na jedną stronę oraz wady asymetrii zgryzu
- Asymetria podczas schylania – jedna strona pleców jest wyżej niż druga
- Nierówne ustawienie obojczyków albo łopatek
Jeśli zauważasz tego typu asymetrie, najlepiej jak najwcześniej skonsultować się z fizjoterapeutą i lekarzem, aby rozpocząć diagnostykę i terapię.
Diagnostyka skolioz
Badanie podstawowe obejmuje ocenę wzrokową postawy ciała dziecka oraz test skłonu tułowia w przód wraz z pomiarem kąta rotacji tułowia wykonywanym za pomocą skoliometru (rodzaj poziomicy). Obowiązkowe jest wykonanie zdjęcia RTG- koniecznie z miednicą a w niektórych przypadkach także całej sylwetki.
Podział skolioz
Jest kilka głównych podziałów skolioz.
Podział ze względu na wartość kątową skrzywienia
Pierwszy, najważniejszy opiera się o wartość wielkości kątowej skrzywienia (mierzonych metodą Cobba)
- I stopnia, skoliozy o kącie 10–24 stopni,
- II stopnia, skoliozy o kącie 25–40 stopni,
- III stopnia, skoliozy o kącie 50 stopni i powyżej.
- Do wartości 10 stopni mówimy jedynie o postawie skoliotycznej.
W kolejnych klasyfikacjach jest trochę poplątania – jedne są opisywane ze względu na wiek wystąpienia inne ze względu na przyczynę, przy czym te klasyfikację trochę się przenikają.
Podział skolioz ze względu na wiek
Podział ze względu na wiek wystąpienia skrzywienia będzie obejmował począwszy od narodzin – skoliozy wrodzone – spowodowane zaburzeniami rozwoju kręgosłupa już w łonie matki. Czasem kręgi nie tworzą się w pełni, lub pojawiają pojawiają się zrosty kręgów.
Kolejne typy w podziale wg wieku określane są głównie jako skoliozy idiopatyczne –
będą to skoliozy wczesnodziecięce (EOS)- pojawiające się przed 10 rokiem życia; skoliozy młodzieńcze (AIS), występujące w okresie po 10 roku życia i w okresie pokwitania. Występują również skoliozy wieku podeszłego, dzielące się na dwa typy – jako progresja wcześniejszego niewielkiego skrzywienia lub powstające na skutek zmian degeneracyjnych związanych z wiekiem.
Podział skolioz ze względu na przyczynę występowania
Dla mnie najbardziej adekwatny podział to podział ze względu na przyczynę występowania, chociaż tu będę miała sporo uwag to ostatniej grupy, czyli skolioz idiopatycznych, ale zacznijmy od początku. Pierwszy typ to skoliozy nerwowo-mięśniowe, spowodowane schorzeniami jak dystrofie, mózgowe porażenie dziecięce. Drugi typ to wymienione już w akapicie powyżej skoliozy wrodzone. I trzeci czyli wrzucone do wora wszystko co się w powyższych nie znajduje czyli skoliozy idiopatyczne – i te dziecięce i te wieku starczego
Skoliozy Idiopatyczne – przyczyny powstania
Skolioza Idiopatyczna, jest to skolioza o nieznanej przyczynie. Według mnie takie określenie nie powinno być w ogóle używane!
Zastanówmy się, czy coś może powstawać bez przyczyny? Nie, przyczyna może być co najwyżej przez nas nie odkryta. Takie określanie jest trochę zwalnianiem fizjoterapeutów i lekarzy „z myślenia”, szukania przyczyny i prawidłowej diagnozy, bo ta jest często podstawą do odniesienia sukcesu w terapii. Wśród „idiopatycznych” do worka są wrzucane zarówno te o jasnych wzorcach – spowodowane zaburzeniami oddychania/wzorca oddechowego jak i te wisceralne. A także cała reszta innych przypadków.
Podział skolioz idiopatycznych
Przez wiele lat powstawanie skolioz idiopatycznych wiązane było z najróżniejszymi czynnikami, poczynając od nieprawidłowego siedzenia (może ono wywołać lekką asymetrię, ale nie skoliozę), po problemy metaboliczne i zmiany hormonalne związane z okresem wzrostowym.
W tej chwili istnieje kilka najbardziej prawdopodobnych biomechanicznych teorii przyczyn powstawania skolioz „idiopatycznych”, które przedstawię poniżej.
Skoliozy i zaburzenia długości kończyn
Skoliozy związane z nierówną długością kończyn, która ujawnia się podczas wzrostu dziecka. Na skutek tego, żę jedna noga jest krótsza, cała miednica i kręgosłup ustawiają się tak, aby wyrównać związany z tym dysbalans i zaburzenie środka ciężkości, co będzie objawiało się asymetrycznym ustawieniem miednicy i kręgosłupa w postaci skoliozy. Do grupy tej można również zaliczyć wrodzone dysplazje jednego ze stawów biodrowych, które również będą przyczyniały się do opisanej wyżej dysfunkcji. W tym przypadku postępowanie powinno najpierw polegać na dokładnej diagnostyce, następnie wykorzystaniu wkładek wyrównujących a następnie zastosowaniu odpowiednich ćwiczeń
Skoliozy i zaburzenia wzorca oddechowego, wynikające z asymetrii pracy przepony.
Te według mnie są jednym z częstszych przyczyn powstania skolioz. Przepona jest najaktywniejszym mięśniem oddechowym, który działa całą dobę, non stop, bez chwili wytchnienia. Jest też mięśniem asymetrycznym, miedzy innymi ze względu na rozmieszczenie narządów wewnętrznych. Lewa cześć przepony jest mniejsza a prawa większa. U większości osób ten fakt nie będzie wywoływał dużych zaburzeń, ale jest cześć osób, u których problemy z pracą przepony będą się bardzo szybko manifestowały przy wystąpieniu określonych czynników. Są to głównie problemy z oddychaniem o podłożu alergicznym, wady zgryzu, lub spowodowane innymi czynnikami powiązanymi z nadmiernym oddychaniem przez usta. Kolejne czynniki, które w większości objawiają się w wieku dorosłym, ale nie można wykluczyć ich również w wieku dziecięcym to przewlekły stres, nerwowość i znów związane z tym procesy hiperwentylacji i zaburzenia wzorca oddechowego
Wzorzec ten będzie się prezentował głównie w następujący sposób – wyżej ustawiony lewy bark, skłon boczny głowy w lewo wraz z rotacją w lewo, rotacja lewego talerza biodrowego i orientacja w Prawo wraz z flarą żebrową z lewej strony i kontrrotacją tułowia w lewo. I tak właśnie wygląda również jeden z częstszych wzorców skoliozy – skolioza dwułukowa Lewostronna lędźwiowa i prawostronna piersiowa.
Poniżej przedstawiam zdjęcia ze spektakularnego zmniejszenia „skoliozy” w ciągu miesiąca, za pomocą jedynie ćwiczeń oddechowych i przetorowujących pracę przepony i wzorce miednicy.
Skoliozy wisceralne
Ta teoria bazuje na rozwoju embriologicznym i rozmieszczeniu narządów wewnętrznych, oraz związanych z nimi napięć powięziowych. W rozwoju embrionalnym w 5-6 tygodniu dochodzi do rotacji zalążków żołądka ” o 180 stopni w stronę prawą. Jeśli obrót nie dokona się całkowicie, powstają napięcia i naprężenia na tkankach powięzionych. To tłumaczy też dlaczego do uwidocznienia skolioza dochodzi podczas okresu szybkiego wzrostu – kiedy tkanki powięzione narządów nie nadążają za rosnącym organizmem. W badaniach osób z situs inversus czyli urodzonych z całkowicie lustrzanym odbiciem narządów wewnętrznych niż u normalnej populacji (czyli tak jak normalnie serce jest po lewej a wątroba po prawej, osoby te mają narządy rozmieszczone dokładnie na odwrót) wykazano że wypukłość skoliozy i anatomia narządu są ze sobą powiązane. Czyli szczyty skrzywień u tych osób były dokładnie po drugiej stronie niż u badanych z normalnym rozmieszczeniem narządów.
W przypadkach skolioz wisceralnych wypukłość skrzywienia jest przeciwna do orientacji narządu (np. skolioza wątrobowa będzie z wypukłością po L stronie). Tutaj w terapii oprócz ćwiczeni niezwykle ważna będzie również praca na narządach wewnętrznych i manipulacje wisceralne.
Skoliozy prawdziwie idiopatyczne
Ostatnią grupą będą wrodzone zaburzenia, jednak nie sklasyfikowane jako skolioza wrodzona, gdzie jak przypomnę klasyfikacja wymienia wrodzone zaburzenia budowy kręgów kręgosłupa ujawniające się już po urodzeniu. To tu będą znajdowały się skoliozy zarówno dziedziczone, jak i powstałe z nieprawidłowego ułożenia płodu a także zaburzeń rozwojowych i napięć powięzionych. Tak na prawdę bardzo ciężko jest stwierdzić, co jest wadą wrodzoną a co nabytą, jeśli nie jest to wrodzone zaburzenie budowy kręgu. Często Pacjenci lub ich rodzice mówią o tym, że również ktoś z rodziny miał lub ma tak samo przebiegające skrzywienie, co świadczyło by o dziedziczności tego typu schorzenia, ale jest dość mało badań na ten temat. Tu będą też znajdowały się skoliozy o podłożu metabolicznym, ale problem jest jeden – o ile w skoliozach innego typu wykonuje się zawsze podstawową diagnostykę – oglądania plus RTG, skoliozy związane ze wzorcem oddechowym czy wisceralne można zbadać w trakcie diagnostyki fizjoterapeutycznej o ile terapeuta ma odpowiednią wiedzę, o tyle w przypadku skolioz nie wykonuje się badań pod kątem zaburzeń metabolicznych czy hormonalnych – te są robione tylko w przypadku naukowych badań klinicznych…
Terapia skolioz
Pierwszym ważnym elementem jest dokładna diagnostyka.
Według wskazań Society on Scoliosis Orthopaedic and Rehabilitation Treatment w skoliozach powyżej 25* powinno być prowadzone leczenie gorsetowe plus fizjoterapia. Stosowane gorsety to najczęściej gorset typu Cheneau, czasami poprzedzone gorsetowaniem gipsowym na 2-4 tygodnie.
Jeśli chodzi o leczenie operacyjne, to decyzja zależy zawsze od indywidualnych przypadków, ich progresji skrzywienia i wartości kątowych skrzywienia. Zazwyczaj są to wartości powyżej 40* skrzywienia. Ważnym elementem jest też występowanie zaburzeń neurologicznych czy dużych dolegliwości bólowych
Skoliozy poniżej 25* prowadzone są metodami fizjoterapeutycznymi – czyli poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń i technik manualnych.